De vondeling (“Mijn moeder was een meisken”)

Tekst en muziek gevonden in “Zo de ouden zongen” en in het “Liedboek DE KADULLEN”

Dit is een “kluchtlied” dat een beetje een karikatuur maakt van vondelingen. Het werd mondeling overgeleverd, we hebben het niet op liedbladen van marktzangers gevonden. Het lijkt vandaag alsof het geschreven is door iemand wiens fantasie op hol was geslagen, maar het was vaak de harde werkelijkheid.

In grote steden werden vondelingen in principe opgevangen in vondeling- of weeshuizen. Vaak waren ze daar zelfs geboren en meteen bij de geboorte afgestaan wegens onbekwaamheid van de moeder om ze groot te brengen en … een onbekende of ongeïnteresseerde vader om in het onderhoud van moeder en kind te voorzien. Ze werden meestal binnen een paar dagen toevertrouwd aan pleeggezinnen op het platteland die door de plaatselijke overheid of de pastoor waren naar voor geschoven. De pleeggezinnen kregen een toelage van de overheid die verminderde naarmate het kind ouder werd. Maar kinderarbeid – we hebben het over de 19e eeuw – was meer regel dan uitzondering en de vondelingen konden dus al heel jong ingezet worden in de landbouw of voor huishoudelijke klussen.

Zo trouwde Elisabeth Morris (1819-1905), een zus van mijn bet-overgrootvader Frans⁽⁸⁾, in 1844 te Korbeek-Dijle met Amandus Fagot (1814-1874), vondeling uit Leuven. Op de geboorteakte van Amandus stond (Napoleon was nog niet verslagen en het frans was dus de voertaal in de administratie):

"L’an mil huit cent quatorze le quatre du mois Février à dix heures du matin, pardevant nous Lambert Charles Claes, adjoint Maire délégué, officier de l’Etat Civil de la ville de Louvain Département de la Dyle, est comparue Jeanne Marie Nysen, nourrice de l’hospice des enfants trouvés & abandonnés, agée de cinquante huit ans, domicilié en cette ville, qui nous à déclaré que hier à cinq heures & demie du soir étant seule elle a trouvé sur les escaliers de la porte de Notre Dame de l’Eglise de St. Pierre du coté du marché au Beurre, un Enfant tel qu’elle nous le présente, emmaillotté dans de guenilles, auquel était attaché un Billet portant une inscription flamande dont la version française est: “Je vous prie d’avoir soin de cet enfant, il n’est point baptisé.” Il s’y trouvait joint la moitié d’une Image.(1)
Après avoir visité l’Enfant, avons reconnu qu’il était du sexe masculin, qu’il paraissait nouvellement né, desuite avons inscrit l’Enfant sous le nom & prénoms de Amand, Fagot; & avons ordonné qu’il fut remis a la dite nourrice. De quoi avons dressé procès-verbal en présence d’Henri Dehertogh, tailleur, et Antoine van Lens, journalier, qui ont déclaré ne savoir signer - le quatre février 1800 quatorze"

Hij werd dus gevonden op de trappen van de Leuvense Sint-Pieterskerk, aan de Onze-lieve-vrouwepoort langs de kant van de Botermarkt. Onderaan een uittreksel van de geboorteakte werd nog genoteerd: “le 4 février 1814 mis en nourrice chez guillaume bettels à Corbeeck Dyle” en de “compte du nourricier” vermeldt dat hij in januari 1816 toevertrouwd werd aan “Nicolas Vangoedsenhoven, Corbecke à le Dyle“. De familienaam “Fagot” kreeg hij omdat in de periode dat hij werd gevonden alle vondelingen in Leuven vernoemd werden naar een muziekinstrument.

In het vondelingentehuis bewaarde men ook het briefje dat bij het kind werd achtergelaten, inclusief een opgespeld half doorgesneden bidprentje⁽¹⁾

De boodschap van de moeder (?) zit half verborgen onder het halve bidprentje maar er is genoeg leesbaar om te weten dat ze nederlandstalig is en vraagt om voor het kind te zorgen dat (nog) niet gedoopt is. Dat laatste is niet te verwonderen als de moeder anoniem wou blijven. Het zwierige geschrift en het gebruik van pen en inkt duiden er op (in 1814) dat het werd geschreven door een geletterde en dus wellicht bemiddelde persoon

Of Amand liefdevol werd grootgebracht konden we niet meer achterhalen maar hij heeft het in elk geval overleefd en kon op 30-jarige leeftijd huwen als “werkman, landbouwer”. Zijn echtgenote – mijn betovergroottante dus – was volgens de huwelijksakte een herbergierster uit Bertem, wat ons doet vermoeden dat Amandus daar vaak  op café ging …
Zestien jaar later liepen er in Korbeek-Dijle acht kleine Fagotjes rond.

In het lied gaat het uiteraard over een andere vondeling. Die wordt niet in de stad maar op een akker gevonden, met een grote som geld erbij: twintigduizend frank in de ene versie, zelfs honderdduizend frank in een andere versie. Daar kon je in het begin van de 20e eeuw wel een paar huizen voor kopen! Maar dat geld wordt volgens het lied alvast niet besteed aan de opvoeding van het kind, het werd opzij gezet. Pas als hij uitgroeit tot een flinke jongeman bekijkt zijn stiefmoeder de situatie met andere ogen, dankzij een opmerking van de pastoor..

⁽¹⁾Bij een vondeling werd dikwijls de afgescheurde helft van een afbeelding of tekening achtergelaten, zodat de moeder eventueel later, als ze onverhoopt een beter bestaan zou hebben, met de andere helft kon bewijzen dat zij de moeder was om alsnog haar kind zelf te kunnen grootbrengen.
⁽²⁾kolen, prei, rupsen, slakken, maden, spinnen
⁽³⁾zuigfles voor een baby
⁽⁴⁾vlooien
⁽⁵⁾legerdienst werd per lottrekking bepaald
⁽⁶⁾(rol)luik
⁽⁷⁾een kind opbrengen = contaminatie van opvoeden en grootbrengen. De moeder heeft hem dus na 5 dagen te vondeling gelegd
⁽⁸⁾ Frans was “koopman in vee”, zoals zijn vader,  en trouwde zelf in 1859 met Francisca Feyaerts in Leefdaal. Het koppel zorgde voor een talrijk nageslacht, waarvan ik tot nu toe 389 afstammelingen heb kunnen identificeren, mezelf incluis.

	Partituur * De vondeling *
	1. instrumentaal

 Bronnen:
> Liedboek DE KADULLEN, Richard Van der Staey, 2015, Euprint, Heverlee, ISBN 979-0-3654-1658-5 (MUZ0714)
> "Zo de ouden zongen", Walther Van Riet, 1983, Drieske Nijpers vzw (MUZ0132) 
> Rijksarchief

Tags: 755