Kluchtig liedeken van Jan
Alfons De Belie zette het “Kluchtig liedeken van Jan die den duivel heeft gespeeld en Mietje tot trouwen heeft gekweten” in zijn boek “Zo werd gezongen …” (1995). Hij voegt eraan toe dat het lied reeds eerder verscheen in een ander boek van hem: “Sagen en legenden uit het Waasland en het Dendermondse“, met de muziek en een foto van de rolprent (de “smartlap”) die de gebeurtenis voorstelt.
Volgens De Belie werd het lied tijdens WOI gemaakt omdat er sprake is van een soldaat die naar Rusland moet. Ik vermoed dat hij er honderd jaar naast zit want ook Napoleon ging (zonder succes) strijden in Rusland met een leger waarin vele opgeëiste Vlaamse jongens de dood vonden(1). De hele teneur van het lied en de melodie zijn volgens mij ook 19e eeuws(2).
Herman van Gorp hoorde het zingen (in 1975) door Petrus Boonen in Kasterlee en publiceerde de tekst in zijn licenciaatsverhandeling “Het Volkslied in Kasterlee en omgeving“. Hij verwijst naar een extra-strofe in 1911 opgetekend door Theofiel Peeters te Varendonk en in “Oudkempische volksliederen en dansen” gepubliceerd, met muzieknoten.
Harrie Franken (1937-2003) hoorde een licht afwijkende versie bij een niet genoemde zanger en gaf het de titel “Duiveljan“. Het kwam op de website van “Volksmuziek in de Kempen – UTmuziek” die postuum nog steeds raadpleegbaar is. Hij vond ook een versie op een liedblad gedrukt bij Jos Janssens in Antwerpen en dat zette hij in zijn boek “Liederen en dansen uit de Kempen” (1978) samen met de melodie die hij in Retie optekende.
Wij vonden nog een versie op een liedblad van Frans Van Kets (1862-1944), gedrukt in Aarschot, maar het duo Van Kets – Van Gestel was ook in het Antwerpse actief. Zij geven als zangwijze een “Franschen Polka” op, wat ons natuurlijk niet veel wijzer maakt.
Het lied komt dus van ergens uit de Kempen en was daar ruim bekend, maar zoals dat met volksliederen gaat die niet van bladmuziek worden afgelezen: er zijn nogal wat verschillen in tekst en melodie genoteerd. Wij nemen zoals steeds de vrijheid om alle bronnen te synthetiseren tot een versie die ons het beste lijkt.
Wat is het verhaal?
Boer Jan ontdekt dat Mieke, zijn verloofde, op het punt staat met een andere man te trouwen. Hij zegt haar kwaad dat hij wenste dat hare toekomstige de Duivel zelf zou zijn.
Aan zijn vrienden verklapt hij dat hij er zelf zal voor zorgen dat de “duivel” haar op andere gedachten brengt, zoals de titel van het lied eigenlijk al had weggegeven… Het lied eindigt met een gepaste zedenles.
Kluchtig liedeken van Jan die de duivel heeft gespeeld en Mieke tot trouwen heeft gekweten
833 [A][C] onbekend – 19e eeuw, aangepast circa 1915
Hier gebeuren vieze toeren bij de jonkmans van ons land.
Principaal onder de boeren, men dacht dat Jan had meer verstand.
‘s Zondags ging hij na ’t lof al bij Mieke op het hof.
En sprak: Wat heb ik van u verstaan, dat gij zult trouwen gaan?
En sprak: Wat heb ik van u verstaan, dat gij zult trouwen gaan?
Jan, ge moogt het ook wel weten, ‘k heb gevonden mijn gerief,
en dat ik u ben vergeten, ik heb al lang een ander lief.
Zondag zijn wij gereed om te kopen een trouwkleed.
Dan treden wij al in de trouw als echte man en vrouw. (bis)
Mieke zijn dat uw beloften van den eed die g’hebt gedaan
dat gij mij nooit zou verlaten maar zie nu heb ik er gestaan
Bedenkt uw woorden wel want den duivel uit de hel
die wens ik toch voor uwen man als gij zult trouwen gaan. (bis)
Jan die heeft aan zijne vrienden van deez’ zaak in ’t kort gezeid:
Mieke zal haar wel verblinden want deze nacht wordt zij gevrijd.
Ze krijgt een caressant, ‘n zwarte uit een ander land.
Moest zo’n soldaat naar Rusland gaan, den oorlog was gedaan. (bis)
‘s Nachts als ieder lag te rusten, in het schijnen van de maan,
Jan was op een leer gekropen, langs de venster binnengegaan.
De duivel maakte gerucht, iedereen ging op de vlucht.
Baas en bazin gingen ook van kant, maar Mieke bleef in ’t pand. (bis)
Mieke hield haar deur gesloten, maar de duivel speelt niet mis.
Met geweld kreeg hij ze open :’k Geloof dat hier dat meisje is.
Sprak op dezelfde pas dat hij Jan de duivel was.
“Gij zult met mij naar de hel toegaan, uw trouwen is gedaan.” (bis)
Mieke sprak met schone woorden: ‘k Heb nooit iemand kwaad gedaan.
Aan een jonkman heb ‘k gezworen dat ik met hem zou trouwen gaan.
’t Is door uw vals gemoed dat ik u hier halen moet.
Maar neemt ge Jan voor uwe man, dan is mijn macht gedaan. (bis)
Mieke dankt met veel behagen deze duivel men’ge keer.
Van d’helpijn werd zij ontslagen en nu wacht zij niet langer meer:
Kom maar gauw mijn lieve Jan, dat wij heden trouwen dan.
Want komt hij voor de tweede keer, ‘k krijg geen pardon niet meer. (bis)
Kort daarna ging Mieke trouwen maar die zaak die werd verteld
Mieke zal nog lang onthouden dat Jan voor duivel had gespeeld,
dochters voorziet u wel, trouwen is geen kinderspel
want als gij doet enen valsen eed den duivel staat gereed. (bis)
(1) in 1812: 640.000 gesneuvelden in Napoleon’s leger, amper 40.000 overlevenden.
(2) aanvulling 28-2-2022: op de CD “Werkman Komaan, Sociale liederen en werkliederen – EUFODA 1330 (2000)” zingt Wannes Van de Velde de “Parabel ofte gelijkenisse” van Joseph Sadones (1755-1819) op een duidelijk verwante melodie die meer dan 100 jaar later flink geëvolueerd was.
 |
Partituur * Kluchtig liedeken van Jan * |
 |
1. instrumentaal
|
|
2. Parabel ofte Gelijkenisse (fragment)
|
Bronnen: In (MUZ0099) "Zo werd gezongen" (De Belie) pag 116 met muzieknoten Ook in (MUZ0903) "Volkslied in omgeving Kasterlee" (H. van Gorp) en in (MUZ0463) "Oudkempische volksliederen en dansen" (Th. Peeters) Website "Volksmuziek in de Kempen - UTmuziek" Liedblad van Frans Van Kets (1862-1944) uit de verzameling van Gaby Vanhee (MUZ0897 pag. 38)