Martelares van Antwerpen (15-08-1902)

In een anoniem liedjesschrift uit Londerzeel vonden we dit:

Het blijkt te gaan over een ongeval in de Lichtstoet van Antwerpen op 15 augustus 1902 – vandaag 113 jaar geleden – zo lezen we in het archief van “De Denderbode”, die na het dramatische weekend uitvoerig de gebeurtenissen beschreef.

Lichtstoeten werden meestal rond 1 november gehouden, waarbij men met fakkels of uitgesneden bieten met kaarsen erin de duisternis te lijf ging en de doden van het voorbije kerkelijke jaar herdacht (Allerzielen). Dat was – en is, zie de hele Halloween-revival en de vele “heksentochten” –  een overblijfsel van het aloude Keltische feest “Samhain” nadat het christendom vanaf de 9e eeuw er Allerheiligen en Allerzielen voor in de plaats zette. Samhain was het afscheidsfeest van de zomer en het licht, waarbij allerlei vruchtbaarheidsrituelen hoorden zoals het verbranden van de laatste schoven graan en het slachten van het zwakste vee opdat na de winter enkel de sterksten zich konden voortplanten. Voor de Kelten begon met de winter een nieuw jaar en ook dat is door het Christendom overgenomen.

In dit geval werd de stoet echter op O.L.V. Hemelvaart georganiseerd.

De praalwagen ingericht door de vereniging LEOPOLD verbeeldde “de winter” waarbij vele elektrische lampen en slingers de sneeuwvlokken moesten voorstellen en de verblindend mooie sneeuwkoningin met haar hofdames en dienaren er een aantrekkelijke scene van maakten. Alle personages waren met voetbeugels en heupriemen aan de praalwagen vastgemaakt om er niet af te vallen terwijl de wagen over de hobbelige kasseien voortschokte.

Om een ongekende reden (allicht een kortsluiting) vatte de wagen vuur en de vele versierselen brandden meteen als een toorts.

Het was Fritz Hagen uit de Dambruggestraat die met een ladder ter hulp snelde. Hij plaatste die aan de achterkant van de wagen, waar de vlammen nog niet waren doorgedrongen. Maar het gewicht van de ladder deed de hele constructie instorten en het meisje viel in de vlammen, nog steeds vastgesnoerd, samen met haar redder.

Ze wordt naar de dichtbijzijnde kliniek gevoerd maar de geneesheren zagen al vlug het hopeloze van de situatie in. Het meisje wou eerst haar naam niet geven omdat ze haar moeder niet ongerust wou maken… Uiteindelijk kwam men dan toch te weten dat haar naam Maria ’s Heeren was, geboren op 15 december 1884 in Sint-Truiden en aldaar ook “woonachtig.” Zij was dus nog geen 18 jaar oud.

Twee dagen later reeds werd zij onder een grote belangstelling begraven; het was de  maatschappij LEOPOLD die de uitvaart verzorgde en betaalde. Haar graf is bewaard gebleven en ondertussen van een nieuwe grafsteen voorzien.

Het drama sprak zodanig tot de verbeelding dat er zelfs een postkaart werd van gemaakt, terwijl uiteraard enkele marktzangers er ontroerend over zongen. Zo bracht Frans Van Kets een “Treurig herinneringslied over het ijselijk ongeluk in den lichtstoet te Antwerpen op 15 augustus 1902” op de zangwijze: “Aan u mijn hart”. Die melodie hebben we nog niet kunnen thuisbrengen en we vonden in de Franse en Duitse schlagers uit die periode niks terug dat er zou kunnen bij passen.

Ook in een liedjesschrift van Eugenius Koopman vonden we een tekst over een “Ongeluk in den Lichtstoet te Antwerpen op 15 augustus 1902” maar geen aanduiding van melodie.

In “Liedjeszangers te Berlaar en omgeving” (MUS0727) schrijft Toine De Sutter in 1987 dat hij deze tekst terugvond op een “vliegend blad” van marktzanger Frans Van Kets.

Jack Verstappen publiceert dezelfde tekst in zijn boek “VOLKSLEVEN ROND ANTWERPSE CAFÉ-CHANTANTS.”, 1983, Uitgeverij De Nederlanden, ISBN 90 6583 036 7, onder de titel “IJselijk ongeluk in den lichtstoet” maar vermeldt evenmin auteur of melodie. Hij weet er wel aan toe te voegen dat het na dit ongeluk gedaan was met de lichtstoeten in Antwerpen die daar sinds 1885 elk jaar werden georganiseerd.

Van het lied “De martelares van Antwerpen” kon Walther Van Riet wel de melodie optekenen, zoals het hem werd voorgezongen ergens in het Waasland. Die hebben we naar eigen inzichten een beetje verbeterd – ook hier weten we nog niet welke bekende melodie model heeft gestaan – en na vergelijking van de drie tekstversies de “juiste” tekst overgehouden.

	Partituur * Martelares van Antwerpen *
	1. melodie
	2. versie door ouderling

Tags: 507