Dokter Grijzenbaard

Wat is de gelijkenis tussen Wreed & Plezant uit Leefdaal en De Strangers uit Antwerpen? We zijn allebei ontstaan in de plaatselijke KWB-afdeling 🙂 weze het met vele jaren verschil: zij zijn begonnen exact één maand vooraleer ik met veel moeite op de wereld werd gezet.

Toen De Strangers op het eind van “the seventies” een parodie maakten op het overdreven succes dat Pierre Kartner alias Vader Abraham (met grijs haar en baard) oogstte met onbenullige smurfenliedjes, konden ze duidelijk aantonen dat zo’n “Smurfenlied” wel een beetje leek op het aloude “Dokter Grijzenbaard”, van oudsher gezongen in studentenmiddens en jeugdbewegingen.

Een gelijkaardig statement, maar dan met The Beatles in het vizier, hadden ze eerder al eens gemaakt met “Wie heeft er suiker in de erwtensoep gedaan”

Het lied kwam – met een andere tekst – al voor in “De Vlaamse Zanger”, 1928 maar het bleek, zo leerden we van Ben Hartman op de website “Cubra” al veel ouder te zijn.

“Grijzenbaard” bleek een “vertaling” van het Duitse “Ich bin der Dr. Eisenbart”.

Dat lied verwijst naar Johann Andreas Eisenbarth (1663-1727) die al vanaf zijn tiende jaar het ambacht van chirurgijn-oculist-wondverzorger begon te leren. Hij werd een kei in zijn vak en vond zelfs enkele baanbrekende instrumenten uit om bijvoorbeeld cataract met meer succes te behandelen. Zoals we al bij het lied “De kwakzalver” aangaven werd hij – mede door dit lied – ten onrechte bij de “groenendoktoors” ingedeeld, maar hij had dan ook de schijn tegen.

Zo noemde hij zich wel “Doctor” maar een erkend diploma had hij niet. Hij was een rondtrekkende geneesheer die met uitgekiende ronseltechnieken het volk naar zich toetrok en hij maakte van zijn tussenkomsten een echte show. Maar in tegenstelling tot de Sequah’s van deze wereld waren zijn behandelingen meestal succesvol.

Met tromgeroffel worden patienten naar het podium gelokt. Daar staat Dr. Eisenbarth met zijn beroemde cataract-naald in de hand. We zien aan de achtergrond rechts dat de scene zich afspeelt in een boerendorpje.

We moeten wel voor ogen houden dat de geneeskunde van 1700 niet kan vergeleken worden met wat nu allemaal mogelijk is! De barbier-kapper gebruikte zijn scherp mes niet alleen om baarden te trimmen, maar ook om aderlatingen te verrichten of andere medische tussenkomsten waarvoor een scherp mes nodig was…

Eisenbarth was voldoende bekend en gerenommeerd om uitgenodigd te worden bij alles wat naam en faam had en hij mocht zelfs op de universiteiten zijn ambachtelijke virtuositeit demonstreren aan geneeskundestudenten.

Het zijn precies die studenten die een spotlied over hem maakten, vermoedelijk circa 1800 toen de man al 70 jaar dood was. Er duiken op dat moment niet alleen versies op in het Duits en het Nederlands (dokter IJzerbaard), maar ook in het Engels: toen al stonden grote universiteiten in contact met elkaar.

De Vlaamse versies die wij tegenkwamen bevatten een vrij letterlijke vertaling van de eerste strofes uit het Duits en er kwamen in de loop der jaren enkele grappige strofes bij in dezelfde stijl. De laatste strofe hebben we overigens zelf bedacht.

Ook de melodie is in de afgelopen 200 jaar her en der wat gewijzigd; wij hebben geprobeerd om zo kort mogelijk bij het origineel te blijven, inclusief het bonus-refreintje “Victoria” en of “Gloria”.

¹… want hij was dood.
² Maar hij was dus geen gediplomeerd dokter …
³ In Vlaanderen was eertijds wonderdoktoor “Drieske Nijpers” – alias van Andries De Clerck (1826-1853) uit Sint-Gillis-Waas – actief die de zwaarste ziekten kon genezen door op de zieke plaatsen in het vel te nijpen. Een soort van accupunctuur zonder naalden zeg maar. Hoopvolle zieken kwamen van heinde en verre toegestroomd en overlaadden Drieske met “vrijwillige bijdragen”. Toen hij op 26-jarige leeftijd onverwachts overleed bleven velen geloven dat zelfs het aanraken van zijn portret hen zou genezen …

Partituur * Dokter Grijzenbaard *

Tags: 361