Het weesmeisje (aan d’oever van een snelle vliet)
“Aan d’oever van een snelle vliet” zat een meisje of een weesje, al naargelang de versie. Het is een oud liedje dat regelmatig opduikt in oude schriften of op marktzangersblaadjes uit de 19e eeuw of vroeger. Melodramatisch tot en met verhaalt het de tragische levensloop van een jong meisje dat op korte tijd moeder, vader en broer verloor. Ze wordt gered door een rijke voorbijganger – happy end.
uit: “Huilen op de kermis”
Over de oorsprong van dit lied zijn niet alle auteurs het eens…
Het boek van Willems is in zijn geheel en gratis als PDF te downloaden bij Google Books … als je weet hoe
In “Oude Vlaemsche Liederen“, 1848, Gent, zegt Jan Frans Willems bij de tekst van dit lied:
“Uit een los bladje, dat nog veel op de markten verkocht wordt. De wyze heeft veel van Mevrouw Catalani’s Lievelingsstukje “Nel cor piu non mi sento” uit de Molinaria” (van Giovanni Paisiello 1740-1814).
En inderdaad, als we die aria beluisteren dan lijkt de aanhef heel sterk op de overgeleverde melodie van het weesmeisje.
Willems vervolgt:
“Er bestaen verscheidene varianten van dit lied, waeronder eenige duidelyk de kopy verraden naer een hoogduitse origineel. Hetzelve is inderdaed ook in Duitschland bekend.” Niet zo verwonderlijk als we weten dat de melodie van Paisiello door Ludwig von Beethoven (wiens bet-overgrootvader overigens in 1646 in Bertem-Leefdaal werd geboren…) werd bewerkt tot een zestal populaire varianten.
Dat “hoogduits origineel” is “An einem Fluss, der rauschend schoss” van Kaspar Friedrich Lossius, Leipzig 1781 :
An einem Fluß, der rauschend schoß,
Ein armes Mädchen saß.
Aus ihren blauen Äuglein floß
Manch Tränchen in das Gras.
Sie wand aus Blumen einen Strauß
Und warf ihn in den Strom.
Ach, guter Vater, rief sie aus,
Ach. lieber Bruder, komm!
Ein reicher Herr gegangen kam
Und sah des Mädchens Schmerz,
Sah ihre Tränen, ihren Gram,
Und dies brach ihm das Herz.
Was fehlet, liebes Mädchen, dir,
Was weinest du so früh?
Sag deiner Tränen Ursach mir,
Kann ich, so heb ich sie.
Ach,lieber Herr, sprach sie und sah
Mit trübem Aug ihn an,
Sie sehn ein armes Mädchen da,
Dem Gott nur helfen kann.
Denn sehn Sie, jene Rasenbank
Ist meiner Mutter Grab,
Und ach, vor wenig Tagen sank
Mein Vater hier hinab.
Der wilde Strom riß ihn dahin,
Mein Bruder sah’s und sprang
Ihm nach, da faßt der Strom auch ihn,
Und ach, auch er ertrank.
Nun ich im Waisenhause bin,
Und wenn ich Rasttag hab,
Schlüpf ich zu diesem Fluße hin
Und weine mich recht ab.-
Sollst nicht mehr weinen, liebes Kind,
Ich will dein Vater sein.
Du hast ein Herz, das es verdient,
Du bist so fromm und rein.
Er tats und nahm sie in sein Haus,
Der gute reiche Mann!
Zog ihr die Trauerkleider aus
Und zog ihr schönre an.
Sie saß an seinem Tisch und trank
Aus seinem Becher satt. –
Du guter Reicher, habe Dank
Für deine edle Tat.
De nederlandse tekst is er onmiskenbaar een bewerking van, en ook de melodie is vrijwel dezelfde.
Nochtans, volgens Ernest Closson in “Chansons populaires des provinces belges“, 1905, Schott Frères, Bruxelles is de melodie afkomstig van “Das zerbrochene Ringlein” van Joh. L. Fr. Gluck (1703-1840). Het lijkt er inderdaad een beetje op, zoals deze uitvoering door de “Wieners Sängerknaben” aantoont, maar het is toch iets anders.
In “Oude en nieuwe liedjes“, Gent, 1864 publiceert Snellaert zonder uitleg en bronvermelding de tekst zoals we die bij Willems vinden en in het “Nederlandsch Liederboek uitgegeven door het Willems-Fonds“, deel 2, 1929 herneemt ook Florimond Van Duyse diezelfde versie, opnieuw met verwijzing naar Giovanni Passielo voor de melodie.
Hieronder alle strofen van – naar we aannemen – een bewerking door één van de vermelde auteurs.
We zetten er de versie achter die we vonden in het liedschrift van EUgenius Koopman (Antwerpen, circa 1917) die de duitse versie getrouw imiteert.
Het weesmeisje
Zat eens een weesje neer.
Zij schreide, snikte van verdriet,
Haar droevige oogjes zeer.
Zij schreide, snikte van verdriet,
Haar droevige oogjes zeer.Een rijke heer, die haar zo zag,
Werd innig aangedaan.
Haar treurkleed en haar luid geklag,
Dat trok hem tot haar aan.
Haar treurkleed en haar luid geklag,
Dat trok hem tot haar aan.”Wel mijn lief meisje”, zoo sprak hij,
“Zeg waarom treurt gij nu?
Vertel er d’oorzaak van aan mij,
Kan ik zoo help ik u.
Vertel er d’oorzaak van aan mij,
Kan ik zoo help ik u.”Zij sprak en zag hem troostloos aan:
” ‘k Heb, Heer, een droevig lot,
Gij ziet een weeskind voor u staan,
Welks hoop slechts is op God.
Gij ziet een weeskind voor u staan,
Welks hoop slechts is op God.””Mijn moeder stierf, liet mij alleen,
Zij rust bij gindschen boom,
En vader, ach, niet lang geleên,
Verdronk in dezen stroom.
En vader, ach, niet lang geleên,
Verdronk in dezen stroom.”
“Vergeefs en vruchtloos worsteld’ hij,
Terwijl zijn angstkreet klonk,
Mijn broeder zag ’t en sprong erbij,
Maar ach! Ook hij verdronk.
Mijn broeder zag’t en sprong erbij,
Maar ach! Ook hij verdronk.”
“Het weeshuis bood mij schuilplaats aan,
En mag ik daar eens uit,
Dan prangt mijn hart naar haar te gaan,
En ja, dan ween ik luid.
Dan prangt mijn hart naar haar te gaan,
En ja, dan ween ik luid.”
“Neen, ween niet meer mijn lieve kind!
Ik wil uw vader zijn.
Gij hebt een hart dat teer bemint,
Bewaar dat vroom en rein.
Gij hebt een hart dat teer bemint,
Bewaar dat vroom en rein.”
Hij nam haar mede naar zijn huis
En schonk haar spijs en drank,
Verlichtte zo haar droevig kruis,
Vroeg liefde slechts tot dank.
Verlichtte zo haar droevig kruis,
Vroeg liefde slechts tot dank.
En zij was trouw, zij was het waard,
Zij bleef hem steeds tot vreugd.
Zo zegent God reeds hier op aard,
De liefde tot de deugd.
Zo zegent God reeds hier op aard,
De liefde tot de deugd
Wij hebben bij dergelijke liederen altijd de neiging om het verhaaltje in te korten tot 4 à 6 strofen, maar in dit geval bleek 7 strofen het absolute minimum om het verhaal in onze partituur begrijpbaar te houden. Bovendien hebben we op onze beurt een lichte variante van de melodie bedacht om een betere overgang te bekomen naar het bis-gedeelte.
 |
Partituur * Het weesmeisje * |
 |
1. Versie van Maarten Van Roosendael (fragment)
|
| Volledige versie op de website “Het geheugen van Nederland“ |
Versie van E. Koopman:
Aan den oever van een snellen vliet
Een treurig meisje zat
Zij weend’ en schreide al van verdriet
Het gras met traantjes nat
Zij weend’ en schreide al van verdriet
Het gras met traantjes nat
Zij wierp de bloempjes die zij zag
Mistroostig in den stroom
En riep: ach, lieve Vader, ach
Och lieve Moeder kom
En riep: ach, lieve Vader, ach
Och lieve Moeder kom
Een rijk heer wandelde langs de vliet
Bepseurde haar bittere smart
Als hij het wenend meisje ziet
Breekt zijn meedogend hart
Als hij het wenend meisje ziet
Breekt zijn meedogend hart
Gij moet niet wenen lieve kind
U hart verdient geen pijn
Ik wil uw broeder en uw vriend,
Ik wil uw Vader zijn
Ik wil uw broeder en uw vriend,
Ik wil uw Vader zijn
Nu vlucht ik steeds het weeshuis uit
Wanneer he trustuur is
Al met een oog vol droef geschrei
En ’t hart vol droefenis
Al met een oog vol droef geschrei
En ’t hart vol droefenis
Een snelle stroom verslond weldra
Hij worstelde, ach, hij zonk
Mijn broer sprong hem achterna
Helaas, ook die verdronk
Mijn broer sprong hem achterna
Helaas, ook die verdronk
Wat scheelt er aan mijn lieve meid
Zeg mij en wees niet schuw
Zeg mij de reên waarom gij schreidt
Zo ik kan zo help ik u
Zeg mij de reên waarom gij schreidt
Zo ik kan zo help ik u
Zij zag dien heer toen treurend aan
En sprak: ach brave man
Een arme wees ziet gij hier staan
Wien God slechts helpen kan
Een arme wees ziet gij hier staan
Wien God slechts helpen kan
Ziet gij dat groene bergje niet
Daar is mijn Vaders graf
En aan den oever van dees vliet
Daar gleed mijn broeder af
En aan den oever van dees vliet
Daar gleed mijn broeder af
Hij nam haar vriendelijk bij de hand
Om mee naar huis te gaan
En deed haar klederen naar zijn stand
Voor wezenklederen aan
En deed haar klederen naar zijn stand
Voor wezenklederen aan
Zij at zijn spijs, zij dronk zijn drank
Gestadig, dag aan dag
Heb dank o edele goede man
Voor uw zo braaf gedrag
Heb dank o edele goede man
Voor uw zo braaf gedrag