De moord op de pastoor van Nijlen (1842)
Op 9 januari 1842 stierf Petrus De Groof, de pastoor van Nijlen, op 70-jarige leeftijd “aan het gevolg zijner wonden”, zo staat op het doodsprentje.
“Hij viel in de handen van enen moordenaer, denwelken hem verscheydenen wonden gegeven hebbende, de vlugt nam: laetende hem half-dood liggen.”
Die moordenaar was Hendrik De Backer “geboren te Oostmalle en woonagtig te Grand-Hamelle, by luyk. Gelyk wy reeds gemeld hebben is het eenen ontslaegen dwangarbeyder, die den 31 n december 1829 te Antwerpen heeft te pronken gestaen en 8 jaeren dwang-arbeyd heeft ondergaen, voor diefstal met braek.” (uit het Provinciael Antwerpsch Nieuwsblad, 11 januari 1842)
Hij had ook Maria-Anna Verhesen, de bejaarde dienstmeid van de pastoor, zwaargewond achtergelaten. Voordien had hij tevergeefs geprobeerd de pastoors van Vlimmeren, Eindhout en Pulderbos te beroven, telkens met een smoesje over een zieke collega-pastoor die vroeg naar bijstand van een priester.
De man was trouwens geen onbekende voor het gerecht want op 1 april 1826 was hij door het assissenhof van Antwerpen tot 3 jaar gevangenis veroordeeld wegens talrijke diefstallen en op 31 december 1829 werd hij nog eens veroordeeld tot 8 jaar dwangarbeid voor inbraak en diefstal.
Volgens Jan De Schuyter in “Drij moorden voor vijf cens”, 1945, ging het er in werkelijkheid als volgt aan toe:
Op 29 januari 1842 – dus amper 20 dagen na het overlijden van de pastoor – was de moordenaar reeds veroordeeld door het assisenhof, zo blijkt uit een kort berichtje in “Den Antwerpenaer”. Blijkbaar ging het indertijd zonder hulp van computers en databanken veel sneller dan nu …
De Backer diende een gratieverzoek in bij de koning, maar dat werd hem op 6 mei geweigerd. Op 11 mei werd hij te Lier op het schavot geëxecuteerd, volgens de kranten onder massale belangstelling van vooral op sensatie beluste vrouwen.
Uiteraard werden er door marktzangers meteen liederen vervaardigd over deze gebeurtenissen. Een voorbeeld:
Rond 1894 – dus zowat 50 jaar na de moord – maakte A. Van Hilst een soort van Herentalse Revue waarin deze moord geparodieerd werd met sketches en met een lied dat gedeeltelijk werd gezongen op de melodie van “La Brabançonne” en gedeeltelijk op de melodie van “Ne parle pas, Rose, je t’en supplie“. Dat laatste gedeelte moet al eerder gemaakt geweest zijn, want het werd hem naar eigen zeggen voorgezongen als “het in de Kempen bekende” lied “Er is gebeurd bij de pastoor van Nijlen”. Zo lezen we ook in “De Poemp”, DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT HEEMKRING DAVIDSFONDS NIJLEN, NUMMER 50 van 02-03-04/2006
De eerste versies werden rond 1850 geschreven als een parodie op de gerechtelijke procedures door de Kempense studenten aan de Leuvense universiteit.
Van Hilst vertelt het zo:
Het is deze parodie die in allerlei varianten is blijven voortleven en uiteindelijk leidde tot “De moord van Nijlen” zoals wij die nu nog brengen en zoals het indertijd ook op het repertoire stond van Renaat Grassin, alias “Het Ketje”. Ook in het toneelstuk “Het kindeke Jezus in Vlaanderen” (1917) van Felix Timmermans wordt het door een ten tonele gevoerde marktzanger gezongen.
Met de echte feiten werd een serieus loopje genomen: niet de pastoor, maar de meid zou zijn vermoord en dan nog wel door de zeer bekende superbandiet Baekelandt en enkele handlangers… In de loop der tijden zou het aantal moordenaars zelfs aangroeien tot vier en bleef de agressie tegen de meid niet beperkt tot 1 messteek maar werd ze “door alle vier de moordenaars ontmaagd”.
Zo luidde de eerste strofe bij Van Hilst:
Het lied van Van Hilst eindigt met de gebruikelijke zedenles en de tekst kan inderdaad gezongen worden op de tonen van de Brabançonne.
We merkten tijdens onze opzoekingen dat “De moord van Nijlen” af en toe wel eens verward wordt met andere parodieën op moordliederen zoals “De moord van Raemsdonck”, “De moord van Tienen” enzovoort.
Die andere parodieën gaan echter over totaal fictieve moorden, terwijl de pastoor van Nijlen echt wel het slachtoffer werd van een dief en een moordenaar.
Jos Lauwers schrijft in zijn boekje “Liedjeszangers uit Steenokkerzeel en ommeland” (2001, Heemkundige Kring Ter Ham, Steenokkerzeel) dat hij als kind de familie Van Gestel zag en hoorde zingen over “De moord van Nijlen” op de markt in Vilvoorde, en hij voegt er een illustratie aan toe.
Zelf zijn we door de gulheid van Erik Wille in het bezit van een kleurrijke door hem geschilderde “smartlap” die het parodie-verhaal perfect illustreert. We gebruiken het dan ook graag telkens we onze bewerking van “De moord van Nijlen” opvoeren.
Onze tekst is gebaseerd op een versie die we ooit hoorden zingen door John Lundström (en terugvonden op de LP “Liekes van bajons” – 1976) en die naar we vermoeden het refrein bedacht dat in 1900 nog niet bestond. De strofes herschreven en herschikten we (opnieuw 8 regels per strofe in plaats van 4) zodat ze beter pasten bij de originele melodie van “Ne parle pas Rose”, ook gekend als “O schweige still, o lasse dich erbitten“, een melodie die Aimé Maillart bedacht in 1845.
De moord van Nijlen
Er is gebeurd bij de pastoor van Nijlen
een wrede moord, op hem en zijn meid gepleegd
z’em z’alle twee, met messen en met bijlen
om zeep gebracht en dan de kas geleegd.
Meneer pastoor die werd toen vastgebonden
z’n heilig lijf dat werd geschonden
de meid die wier, is het niet God geklaagd
door alle vier de moordenaars ontmaagd.
Refrein:
Ja, ja, ’t is waar, het is een echte schand
dat zoiets gebeurt, al in ons vaderland
Meneer pastoor die wou met hen niet spreken,
dien brave man is er toen aan gegaan
want zij begonnen met messen te steken
het bloed dat spatte zowat overal.
De kasse die wier er open gebroken
het geld geroofd en ’t huis in brand gedaan
nadat hun snode daad was uitgestoken
zijn z’alle vier er stil van door gegaan.
In Antwerpen in het schipperskwartier
op ene nacht was al dat geld verteerd.
Daar gingen ze naar meiskes van plezier
was dat nu wel dat moord’ en branden weerd?
De gendarmen hebben ze vlug gevonden
dat was het eind al van hun wreed bestaan:
ze waren zat, in staat van grote zonden
zijn z’alle vier al naar de galg gegaan.
 |
Partituur * De moord van Nijlen * |
 |
1. instrumentaal
|
|
2. versie van John Lundström (fragment)
|
|
3. versie van Groep Tamboer (fragment)
|
Aanvulling 5-3-2020
De pastorie staat er nog steeds maar is ondertussen onbewoond wegens het overlijden begin dit jaar van de laatste “pastoor van Nijlen”. Het gemeentebestuur denkt na over een andere bestemming voor het gebouw
Nijlen – de aloude pastorie
6 Commentaren
Beste
Normaal heeft de pastoor geen nazaten, maar wel zijn broer(s)/zuster(s). U hebt nu contact met een nazaat in de rechte lijn van de broer van de vermoorde pastoor van Nijlen, afkomstig van Kontich (Verbrande Hoeve niet ver van de Ford garage Gonthier), alwaar Petrus De Groof zijn jeugd heeft doorgebracht (gezin met 13 kinderen).
Beste groeten
Patrik De Groof
Een goede halve eeuw geleden kreeg ik op een dag een rondleiding in de oude pastorij van Nijlen. De toenmalige pastoor vertelde mij dat de opvolger van de vermoorde pastoor sterk bevangen was door een helse angst eenzelfde lot te zullen ondergaan. In de oude pastorie van Nijlen liet hij daarom een zwaar smeedijzeren hek bouwen op de eerste verdieping voor de slaapkamers dat op een heel bijzondere manier afgesloten kon worden met een zware staaf, en dus zonder sleutel. Daarenboven kon hij vanuit zijn slaapkamer via een spionkop rechtstreeks in de ontvangstkamer op het gelijkvloers kijken. In de slaapkamer was ook duidelijk te zien dat één van de ramen toe gemetseld werd. De legende vertelt ons dat dit was gedaan omdat de pastoor niet graag zicht had op het werkend boeren volk op het veld! Raar volkje die pastoors van Nijlen, niet?
Die “andere bestemming”, waarover ik het had anderhalf jaar geleden, is ondertussen dus gevonden!
Bedankt voor je wegwijzer naar het volkslied ‘de moord op de pastoor van Nijlen’.
In de rechtermarge van zowat elke pagina op de site staat onder “Onlangs toegevoegd …” een vakje “Zoeken”. Als je daarin bv. het woord Nijlen ingeeft en dan klikt op “search” krijg je als resultaat alle artikels op de site waarin het woord “Nijlen” voorkomt, met het verhaal van de pastoor op kop.