De vreselijke moord te Bertem (1912)
Dit liedjesschrift is van Victorine Laes, Leefdaal, tegenover het gemeentehuis, dochter van Louis Laes en Elisabeth Janssens, kweker (van witloof) – Victorine werd geboren op 10-2-1901
Van Marcel Carels kregen we de liederenschriften van zijn familie in bruikleen. Daarin honderden teksten van liederen die te Leefdaal werden gezongen tussen en tijdens de twee Wereldoorlogen.
Meestal staat er echter niet bij welke melodie gebruikelijk was, en soms had de ijverige schrijfster de woorden van de voorzanger niet goed verstaan en iets neergeschreven dat er op leek. Dat hebben we naar eigen goeddunken rechtgezet.
Dit typische marktzanger-moordlied moet zoals steeds met een flinke korrel zout genomen worden: in grote lijnen zal het allemaal wel kloppen, maar inzake details fantaseerden de marktzangers er lustig op los. Het moest vooral spectaculair en aangrijpend zijn, zodat de mensen hun liedblaadjes kochten. Een op rijm gezongen rioolkrantartikel, als het ware.
In het liedjesschrift van Marcels’ moeder Florentine Sterckx (1892-1974) – geschreven in een langwerpig kasboek… – wordt een tekst van een marktzanger overgenomen over een “Vreselijke moord” in buurtdorp Bertem, het dorp van de “teussers”, d.i. paarden- en veehandelaars die een koop afsluiten door in mekaars handen te klappen.
Hoewel de auteur van de tekst niet vermeld wordt, vermoeden wij dat het ontsproten is aan het brein van Martinus Van Cauwenbergh, zanger en dichter te Aarschot, die met zijn kinderen de markten placht af te gaan met dergelijke liederen.
In het boek “Het moordlied in de Zuidelijke Nederlanden (XXe eeuw)” van Julien De Vuyst vinden we immers enkele liederen van Martinus terug, waaronder het verhaal van de “Afschuwelijke moord te Hasselt” (een dronken vader hangt in 1909 zijn zoontje op aan een ladder met een koperen draad en tracht zelfmoord te plegen op de spoorweg). De melodie wordt niet vermeld (“Op een schoone wijze”), maar de tekst is een duidelijke kloon van bovenstaand lied, met de typerende woordenschat “zoo een wreedheid”, “ach arm kind had gij dat toch verdiend”, “den barbaar”, “vol duivelsraad”, “hij vreesde geen getraan”, “zijn zoontje moest de dood doorstaan”, “en riep uw laatste uur is hier gedaan”, “denkt wat verdriet, het lijden was te groot”, “zo jong van deze aarde”, “arm en rijk had met haar medelij”, “dan is de volle wet ter plaatse gekomen”, “den martelaar werd naar het graf gedragen”, “daarom spiegelt u ouders die nog leven, bemint altijd uw kinderen groot en klein”…
We vonden nergens de originele melodie terug, dus maakten we er zelf één, in de stijl van.
De vreselijke moord te Bertem
Wat een wreedheid komt er weer te gebeuren
een slachterij gelijk men nu weer hoort
een mens zijn hart zou toch wel moeten scheuren
zo arm als rijk door des wreedheid gestoord
Een brave man van in de veertig jaren
die nooit iemand op aard had kwaad gedaan
dit lied vertelt over zijn wedervaren
luistert hoe dat hij moest de dood doorstaan.
Dit lied vertelt over zijn wedervaren
luistert hoe dat hij moest de dood doorstaan.
Wel wrede beul waar waren uwe zinnen
als gij die man daar zo aanranden ging
en als ge uwe wreedheid ging beginnen
ook dezen man was u nooit kwaad gezind
Hem eerst vooral het hoofd zo in te slagen
dat hij voor dood viel neder op de grond
dan gaf de wreden beul nog geen genade
en heeft hem met zijn mes voort afgemaakt.
Dan gaf de wreden beul nog geen genade
en heeft hem met zijn mes voort afgemaakt.
De wrede beul gaf dan nog geen genade
geheel zijn hoofd was vreselijk doorwond
Hij riep: “Gij moet vandaag uw leven laten!”,
terwijl de man al dood lag op de grond.
Wrede barbaar, waren dat mensenreden?
Die braven man had u geen kwaad gedaan.
De kop was bijna van zijn lijf gesneden
arm en rijk stort daarvoor menige traan.
De kop was bijna van zijn lijf gesneden
arm en rijk stort daarvoor menige traan.
Denk eens hoe dat eenieder staat verslagen
en ook zijn vrouw die stort ook veel getraan.
Als men de martelaar heeft weggedragen
ja groot en klein riepen de hemel aan.
Men hoort zijn kindren ook zo droevig klagen:
“Ach lieve va, wat hadt gij toch misdaan
en gij moet nu zo jong uw leven laten
als martelaar naar ‘t graf worden gedaan.”
En gij moet nu zo jong uw leven laten
als martelaar naar ‘t graf worden gedaan.
Ziet toch wat er voor ‘t geld komt te gebeuren
het brengt zoveel mensen in druk en pijn
Als ‘t is te laat dan gaan zij het betreuren
en roepen: “Wat heb ik nu toch misdaan.”
Nu is de volle wet ter plaats gekomen
en heeft alras een onderzoek gedaan.
De moordenaar zal voor de rechters komen
als men maar weet wie dat het heeft gedaan
De moordenaar zal voor de rechters komen
als men maar weet wie dat het heeft gedaan
Zo een wreedheid zullen wij nooit vergeten
zo lang dat nog de wereld zal bestaan,
dat zal altijd blijven in ons geweten
die slachterij die hier nu is begaan.
Daarom spiegelt u allen die nog leven
bemint elkander eer het is te laat
en wilt u nooit tot duivels raad begeven
met moordenarij op aarde te begaan.
En wilt u nooit tot duivels raad begeven
met moordenarij op aarde te begaan.
 |
Partituur Moord te Bertem |
 |
1. repetitie-opname 2007
|
Aanvulling 12-2-2014
Toevallig kwamen we een aantal krantenberichten op het spoor die duidelijk over deze moord berichten.
De feiten blijken zich meer dan 100 jaar geleden te hebben afgespeeld; het slachtoffer was Guillaume “Willem” Ausseloos (°18-1-1870 te Heverlee +7-11-1912 te Bertem), echtgenoot van Josephina Vander Vorst (°3-11-1868 te Bertem). Hij had 2 broers: Jan, 2 jaar jonger, en Frans, 1 jaar ouder en een overleden jongere zus Ludovica (1878-1904). Die gegevens haalden we uit het Rijksarchief via http://search.arch.be/
De Volksstem, 10/11/1912; p. 2/8
We hebben niets teruggevonden over de veroordeling van een dader of daders; ondanks het onderzoek zoals hierboven geschetst in de krant bleef de jongere broer bij de publieke opinie de gedoodverfde dader … Uit een bericht uit de Denderbode (zie verder) kan opgemaakt worden dat het een roofmoord moet geweest zijn en dat bij de daders misschien wel een slager of beenhouwer was.
Zoals wel meer gebeurt kloppen niet alle details die in de kranten staan: bij de enen werd het slachtoffer gevonden door schoolgaande kinderen, bij de anderen door boeren op weg naar hun veld. En de naam was Aesseloos, niet Ausloos zoals De Volksstem koppig blijft schrijven.
De Volksstem, 09/11/1912; p. 2/4
Den denderbode, 10/11/1912; p. 2/4
De Volksstem, 08/11/1912; p. 2/4
In een laatste bericht dat we vonden wordt toch weer gesuggereerd dat een naast familielid boter op zijn hoofd had.
De Volksstem, 22/11/1912
Aanvulling 24 januari 2017
Zoals we hierboven al schreven vermoeden we dat Martinus Van Cauwenberg de marktzanger was die de tekst schreef en het lied zong.
We kwamen eerder toevallig in het bezit van een liedblad uitgegeven door “Van Gesten en Van Cauwenbergh” met daarop 3 moordliederen, die inzake stijl en woordenschat inderdaad overduidelijk familie zijn van “de moord te Bertem”. Oordeel zelf.
Deze moord staat beschreven in De Volksstem van 13-01-1924. Veldwachter Smits betrapte vader en zoon Horemans bij het stropen. Zij staken hem met een mes en sloegen hem het hoofd in met zijn eigen revolver.
Ook hierover publiceerde De Volksstem een relaas op 5 december 1923. De 11 jarige Constance C. werd op weg naar school mishandeld en vermoord door de 19 jarige D. “wiens ouders met een rolwagen staan langs de Mechelse steenweg”.
Daarover koplettert De Volksstem op 12 december 1923:
4 Commentaren
Beste,
Eerst en vooral een vrolijk kerstfeest gewenst.
Ik wil u bedanken voor deze informatie waarover wij nooit beschikt hebben. Genoemde Willem Aesseloos was mijn overgrootvader. De door u beschreven moord werd in onze familie vaak verteld. De zoon van Willem, genaamd Victor, was mijn grootvader. Hij is later verhuisd naar Evere en kreeg daar een dochter en twee zonen.
Als achterkleindochter woon ik in Sint-Genesius-rode en heb Mr. Justaert enkele keren in Alsemberg gezien.
Nogmaals bedankt voor dit stukje familiegeschiedenis.
25 februari 2017
Beste,
Als amateurgenealoog heb ik de familie Aesseloos onderzocht. Mijn aangetrouwde tante was een dochter van de bewuste broer van het slachtoffer. Uiteraard ben ik toen op de moord van 1912 gestoten.
Het was trouwens de tweede moord in de familie want de oudste zus van de broers werd door haar afgewezen minnaar doodgeschoten.
Van de stamboom van de familie heb ik een publicatie gemaakt van een 70-tal pagina’s.
Ik had graag in contact gekomen met Gerda om de stamboom van haar grootvader Victor, die uit Bertem wegtrok, verder aan te vullen.
U mag mijn mailadres aan haar bezorgen.
OK Jef, ik stuur het door.
Beste
Toevallig kom ik op deze site. De veldwachter van Pulle was de vader van mijn grootvader, dus mijn overgrootvader. Ik ga vanavond onmiddellijk dat laten zien aan mijn moeder.